‘Ez wazena rîpelê tarîxê xoverdayoxan de biba herfêk’

• Ressamo kurd Ercan Altintaş, bi xêze û berhemanê xo meseleyanê komelê xo bi formêkî hunerî neqil keno û dîyar keno ke ganî huner bibo awankerdoxê wijdanêkî komelkî.

M. JARO / AMED

Ressam Ercan Atuntaş Amed de ciwîyeno û xebatanê xo yê hunerî ekserî keyeyê xo de domneno. Altuntaş bi xêzanê xo bîyo wayîrê formêkî xoserî û bi berhemanê xo bîyo neqilkerdoxê rewşa komelkî û polîtîke yê komelê xo. Altuntaşî serra 2018î de dengbêjanê kurdan ser bi sernameyê ‘Sewta Li Gel Ba’yî pêşengeyêk hedre kerdibî û na pêşengeya ci Şanoya Bajêr a Amedî de amebî viraştene. 2021î de pêşengeya ci ya ke koçberan ser o hedre kerdibî Wan de Eywana Tahîr Elçî ya Baroya Wanî de ameye viraştene. Altuntaşî xoverdayîşê Dayîkanê Haştîye û girewteyan ser o xeylê berhemî viraştê û mecreyanê dîjîtalan ser ra berhemê xo pare kerdê û nika zî hedreyîya pêşengeya neweye keno.
  
Mi waşt fikranê ci yê hunerî ser o, prosesê berardeyanê ci û xebatanê ci ser o ressam Ercan Altuntaşî reyde sihbetêk bikerê û wendoxan de pare bikerî.   

To verî cû roportajêkî xo de vatibi seba ke ez bieşka rastîya ruhê zemanekî de wijdanêk awan bikerî xêze kena. Goreyê to awankerdena wijdanê komelkî de rolê hunerî çi yo?

Zeman helan ra yeno pê. Ez leteyê tarîx û cografyaya xo ya. Ez hafizayê zemanê xo bi formêk awan kena û formê mi zî xêzkerdiş û resim o. Çîyê ke derûdorê mi de benê, ez wazena înan sey kodêk qeyd bikerî û hafizayê tarîxî de înan cayêk de ronî. Merdim ganî helan hîs bikero û ê helan zî raşt îfade bikero. Mi Dayikanê Şemeyî, dayikanê xoverdayîşî ser o xebatêk kerde. O wext xeylê girewteyê sîyasîyî greva veşanîye de bî. Ma eşkenê vajê ke nê yesîrê şerî yê. Xoverdayîşê ê girewteyan û dayîkan raye dano tarîxî. Ti eşkenê des serrî dima zî nê xoverdayîşî xêze bikerê. La hema ke xoverdayîş dewam keno ti xêze bikerê, no sewbîna yo. Mi des rojî cûwa pey xêze bikerdêne, beno ke raya pêroyîye bi awirêkî oyrantalîstî vatêne cinîyê laçiksipîyî xo ver danê. Seba ke mi a hele xêze kerde beno ke rewşêka winasî nêbîye û qeydkerdena a hele formêkî vîrî bi. Goreyê mi, çîyê ke wijdanî darbice kenê, ganî mîyanê a hele de bêrê erjnayene û qeydeyêk bêrê neqilkerdene. Seba mi xoverdayîşê dayîkan xêzkerdiş formêkî çalakîye yo. Goreyê mi huner zî formêkî çalakîye yo. Ma eşkenê bi formanê hunerî wijdanêkî komelkî awan bikerê. Ez wazena rîpelê tarîxê xoverrodayoxan de biba herfêk.

Resimanê to de hîna zêde xêzê realîst û empresyonîstî vejîyenê ver. Kamcîn cereyanan to ser o bandor kerdo û ti xo teqîbkarê kamcîn cereyanê hunerî vînenê?

Goreyê mi, uslubî, terzî û teknîkî mîyanê zemanî de manenê yewbînî la vatişê hîkeyeyan mintiqayî manenê. Xeylê kesî mi ra vanê derheqê şuxilnayîşê rengan de resimê to manenê resimanê Van Goghî. Ez eşkena vajî ke Goya bi gravuranê xo hîna zêde mi ser o bandor kerdo. Xebatê Goyayî seba mi referans ê. Ez wazena seba ke ez biba cîya û wina biasa ney, goreyê kapasîteya famkerdişê xo formê xo awan bikerê. Eke ma Îspanya ser o bifikirê, îxtîmalen uca de zî eynî prosesî şerî û prosese polîtîk û komelkîyî qewimîyayê. Eynî krîzan ra dima zî formî zî manenê yewbînî û nêzdîyê yewbînî benê. No teqlîdkerdiş nîyo. Ez leteyê neteweyêk a û na netewe hîna nerasaya merheleya netewebîyayîşî. Ez wazena mîyanê nê prosesî de xo rê formêko xoser awan bikerî. Ez xo empresyonîst, realîst, kubîstan rê girê bidî. Ez leteyêkî cofrafayêk a û ez kena ke çimeyanê na cografya ra formêk awan bikerî.

Xebatanê xo yê verênan de to Dengbêjanê Kurdan, Dayîkanê Haştîye û meseleya koçkerdişî ser o xebatî ardê were. Gel oma eşkenê hunermendan cografya û komelê înan ra cîya bifikirê?

Ma nêşkenê hunermendan cografya û komelê înan ra cîya bifikirê. Serra ke Qetlîamê Helebçeyî bîyo ez ameya dinya. Eynî wextan de Kurdistanê Bakurî de eynî polîtîkaya şerî ameyêne ramitene. Dewî ameyêne vengkerdene û veşnayene, merdimî erzîyayêne zindanan û merdimî ameyêne vîndîkerdene. Prosesêko kaotîk qewimîyeyêne û cayêko winasî de ez ameya dinya. 7-8 serrîya mi yena mi vîrî, naylonî ancîyayêne pencereyan. Ma tersayêne ke xaz keweno zere û ma pê mirenê. No hafizayê Helebçeyî bi. Bakur de tena mabênê esker û mîlîtanan de şer çin bi. Pêro pîyo komel ameyêne qirkerdene. Psîkolojîyê şerî zî raşta zî zaf çîyan ser o bi xorînî bandor keno.

Xebata min a ke mi dengbêjan ser o kerde bi tesadufî dest pêkerde. Ganî bi portreyêk xêze bikerdêne û ez ewnîyaya ke warê dîjîtalî de qet portreyî çin ê. Ça de zî behs bibo, her kes vatêne tarîxê ma bi saya dengbêjan ameyo kiriştiş. La ez ewnîyaya ke qet portreyê dengbêjanê ma çin ê. Mi va ez ganî portreyanê dengbêjanê ma xêze bikerê. Mi sey bertekêk na xebate kerde. Xebata min a Dayîkanê Şemeyî û xebata koçkerdişî cîya yê. Dayîkê Haştîye timûtim raştê zulmî ameyêne û hema zî yenê. Ê dayîk î û kewtê esteyanê domananê xo dima. Seba ke xoverdayîşê dayîkan bibo vîrêk û wijdanêk awan bikero mi xoverdayîşê înan xêze kerd. Meseleya koçkerdişî cuya mi de zî meseleyêka bingeyî ya. Keyeyê mi zî dewa xo ra koç kerdo û na cografya mîyanê tarîxî de zî bîya rayîrê koçberan. Wexto ke mi waşt ez koçberan ser o xebatêk bikerî ez şîya Wan. Efxanî wexto ke waştêne sînorî bivîyerê, binê horêsî de mendêne û cendekê înan wisar erd ke sîya kerdêne vejîyayêne. Reyna sey Alan Kurdîyî domanî rayanê koçberîye de awe de xeniqîyenê. Nê pêro çîyî verê çimanê ma de benê. Ma zî erdê xo ra bar kerdbi û hema zî hesretê erdê xo yê û ma senî nê merdiman nêvînenê? Ewro meseleya koçkerdişî hinî bîya meseleya globale. Mi waşt bi keda xo na mesele ser o çîyêk bikerî. Mi hetêk ra zî na xebata xo de tayê formê teknîkî ceribnayê. Na meseleyêka global a la ti wexto ke erjnenî, ti nêşkenê dewa xo ra barkerdişî ra cîya bifikirî. 

Ti ekserî berhemanê xo mecrayanê dîjîtalan ser ra pare kenê û rasnenê însanan. Goreyê to nê mecrayî hîna ‘demokratîk’ û bi avantaj ê yan sebebê xo yê cîyayî estê? 

Esasê xo de zaf sebebê xo estê. Mesela sey kurdekî seba ke ez bieşkî xebata xo ya Dayîkanê Şemeyî Îstanbul de, Ewrûpa de eywana pêşengeye de pêşkêş bikerê, ganî ez bi cidî falîyetanê lobî bikerê. Mecrayê dîjîtalî zî wayîrê avantajan ê. Ti zî benê leteyê komelêkî polîtîk û wayîrê hişmendîye. Hetêk ra zî mecrayê dîjîtalî warê alternatîf ê û no sebeb ra zî mi nê mecrayî tercîh kerdê. Meseleya bi asanî xorasnayîşî tîya de muhîm a. Nê mecrayî formanê galerîyan rê alternatîf ê. Esasê xo de galerîyî û muzeyî warê tîcarî yê. Warê dîjîtalî zî beno ke hêdî-hêdî ver bi ney şonê la reyna zî waranê dîjîtalan ser ra eşkenê berhemanê xo birasnê girseyê xo. Coka Warê dîjîtalî hîna azad ê. Hetêko bîn ra zî hinî her çî ver bi dîjîtalî şono û bin a rastîye zî ganî warê dîjîtalî bêrê gurînayene. Ti hinî eşkenê bê galerî û muzeyan zî resimanê xo birasnê însanan. Ez hem tuvali ser o xebitîyena hem zî resimanê dîjîtalan xêze kena. Ma ganî goreyê formanê zemanî têbigêrê. Ti eşkenê bi boyaxan qasê di metreyi tabloyêk zî xêze bikerê, ti eşkenî eynî resimî bi tablet zî xêze bikerê. Nê her diyî yewbînî ra cîya yê. Sey ferqê kitabêkî matbû û kitabêkî PDFyî. No rewşe zî hinî leteyê ma ya. Hinî formê dîjîtalî zî yenê rotiş.

Qaso ke mi sihbetanê ma ra tê veto ti hedreyîya pêşengeyêk kenê. Ti eşkenê biney prosesê hedreyîya xo ra behs bikerê û zehmetîyê nê prosesî çi yê? 

Heta di serran ra ver mi xebatê xo sey pêşengeyan mecrayanê dîjîtalan de pêşkêş kerdêne. Mi babetanê cîyayan de resimî xêze kerdêne. Qetlîamê Roboskî, girewteyî û domanê ke kuçeyan de ameybî qetilkerdiş nê babetan ra bî. Mi waştêne ez konseptêk awan bikerê. Dima mi nê xebatî dayê vindarnayene. Mi pêro berhemê xo kerdê tewreyêk û mi va ez eşkena tayê çîyan newe ra biceribnî. Ez hinî wazena bi tecrubeyanê xo agêrî vîyarteyê xo û domantîya xo û uca ra dest pêbikerî. Di serrî ra nata ez nê konseptî ser o xebitîyena û mi xeylê resimî xêze kerdê. Ez wazena gan bida formanê vîrê xo yê domantîye û vajî na dadîya min a, no apê min o, no keyeyê min o, no kuçeyê min o, na teyra min a. Mi waşt ez şorê wextê xeyalperestîya xo. Hedreyîya pêşengeye xoser zehmetîyêka pîl a. Ti ganî hetê ekonomî ra debara xo bikerê, hunerê xo îcra bikerê û ti ganî cuya xo de hemsencîye awan bikerî. Hewce keno ke ti zaf bixebitî û wextê xo bidî. Ez berhemanê xo nêroşena galerîyan û ez nêwazena mîyanê mekanizmaya tîcarî de ca bigerî. Ez wazena qaso ke ciwîyena xêze bikerî. Ez vana şertê mi nê yê û ez eşkena hende xêze bikerî. Ez goreyê rastîya şertanê xo têgêrena. Ez zehmetîyan ancena û ez do ameyox de zî raştê zehmetîyan bêra. Formê komelkîyî mi ser de teda kenê. Ez çîyêk nêpawena esasê xo de. Ez resimêk xêze kena, pare kena û ez vana mi no resim viraşt û na yo tîya de yo. Eke berhemê mi însanan de hîsan peyda bikero ez keyfweş bena. Ez nêwazena ê berhemê xo ra pere qezenc bikerî. Ez do bi raye û metodanê xo hunerê xo biramna. Hema-hema seba pêşengeye berhemê mi hedre yê. Formê mi fikrê konfeptî seba ke tim xo aver de benê û hîra benê, mi biney wext da xo ke ez konsepte xo hîna aver de berî. Ez wazena serrna aşmanê wisarî de pêşengeya nê konseptê xo hedre bikerî. Ez bi berhemanê neweyan konseptê xo dewlemend kena û ez xo ra vana ti eşkenî çîyanê neweyan biceribnî.