Xalîde: Dengbêjî tarîxê ma yê gande yê

• Dengbêj Xalîde dîyar kerd ke, hunerê dengbêjîye pêardeyê cinîyan o.

Edebîyatê fekkî yê Kurdan bi wasitaya dengbêjîye rasayo ewro û kulturê dengbêjîye hema zî yeno ramitene. Mîyanê teda û qedeqeyan de kulturê Kurdan bi dengbêjan kirişîyeno nifşanê neweyan.

Na dengbêjan ra yew zî Halîme Demîrkapi ya û mîyanê şarî de sey Dengbêj Xalîde yena zanayene. Dengbêj Xalide, hunerê dengbêjîye pîyê x ora musaya û dengbêjîya xo Kurdistan û xeylê cayan de ramnena.

Dengbêjîye û cinî

Dengbêj Xalîde va, “Cinîyan waxto ke şit dayo domananê xo lorikî vatê û bingeyê dengbêjîye rasano nê lorikan. Serranê 1600an de medreseyan de hetê cinîyan ra mewlid û qesîdeyî ameyê wendene. Ê wextan de ekserîyê cinîyan deyîrî vatêne. Hetê cinîyan ra enstrumanî zî ameyê cinitene. Dengbêjîya camêrdan bi şerî dest pêkerda û mîyanê wextî de destê cinîyan ra ameya girewtene. Dima hetê dengbêjanê camêrdan ra dîwanê mîr û began de kilamî ameyê vatene. No huner, xeta Serhedî ra ver bi Botan, Rojhelat û Rojawanî vila bi. Dengbêjîya her mintiqa zî cîya ya. No tradîston hîna zêde hetê dengbêjanê camêrdan ra ame kiriştene.”

‘Dengbêjîye tarîxê ma ya’

Dengbêj Xalîde dîyar kerd ke, dengbêjîye mîyanê şaranê bînan ra zî vila bîya û Ermenîyan mîyan ra dengbêjê başî vajîyeyê. Dengbêj Xalîde va, “Mi Ehmedê Bertî, Şakiro, Resoyê Gopala û Huseynê Mûşî nas kerdê. Ma tarîxê xo înan ra musayêne. Ma tarîxê xo kilaman ra musayê. Dengbêjî tarîxê ma yê gande yê.”

‘Dengbêjîye pêardeyê cinîyan a’

Xalîde dîyar kerd ke, Kurdan de dengbêjê cinî yê sey Meryem Xan, Eyşe Şan, Fatma Îsa û Zadîna Şakîre rasayê la çi heyf ke ewro humara dengbêjanê cinîyan kêmî ya. Xalîde va,  “Ma wazenê dengbêjîye reyna bi cinîyan aver de şêra. Dengbêjîye pêardeyê cinîyan a. Çi heyf o ke feodalîzmî ver destê cinîyan ra ameya girewtene.”

Peynî de Dengbêj Xalîde va, “Kultur û ziwanê Kurdan rê tewr zêde hetê dengbêjan ra xizmet ameyo kerdene. Eke ma goş bidê kilamanê dengbêjan ser, ma do xorînîya ziwanê hîs bikerê. Raşta zî bi dengbêjîye ziwan ameyo pawitene.”

MA / ÎSTANBÛL